Stosowanie immunoprofilaktyki biernej w zapobieganiu RSV

Ochrona przed wirusem RS powinna dotyczyć przede wszystkim:

• noworodków, niemowląt i małych dzieci do 2. roku życia
• kobiet w ciąży, które ochronią w ten sposób swoje dziecko
• osób dorosłych z grup ryzyka i z chorobami współistniejącymi
• seniorów po 60. roku życia
  
  

Do niedawna jedyną dostępną profilaktykę otrzymywały wcześniaki i dzieci z wrodzonymi wadami serca, które spełniały kryteria włączenia do programu lekowego. Aktualnie zarejestrowane już są przeciwciała dla wszystkich dzieci do 2. roku życia podawane raz na sezon oraz szczepionki dla ciężarnych i seniorów. Preparaty te nie są jeszcze dostępne w Polsce, ale mamy nadzieję, że wkrótce to się zmieni.

PRZECIWCIAŁA MONOKLONALNE – ZABEZPIECZENIE PRZED RSV

Jedną z możliwości zabezpieczenia przed wirusem RS jest immunizacja bierna, czyli podanie gotowych przeciwciał, które zwalczają wirusa, gdy dojdzie do kontaktu z nim. IMMUNIZACJA TO NIE SZCZEPIENIE, bo nie mobilizuje organizmu do wytwarzania własnych przeciwciał.

W tej chwili zarejestrowane są dwa przeciwciała monoklonalne, które służą do immunizacji biernej: paliwizumab i nirsevimab.

Paliwizumab to przeciwciało monoklonalne, które w Polsce jest dostępne dla wybranych grup dzieci spełniających kryteria programu lekowego – są to dzieci urodzone przedwcześnie, dzieci z dysplazją oskrzelowo-płucną i dzieci z wrodzonymi wadami serca¹⁸. Obecnie ochroną objętych jest tylko 1,5% wszystkich dzieci do 1. roku życia. Szczegółowe kryteria kwalifikacji do Programu Profilaktyki zakażeń RSV można znaleźć na stronie Fundacji Koalicja dla wcześniaka

Paliwizumab podaje się domięśniowo raz w miesiącu, w sezonie zakażeń wirusem RS, a więc od września do kwietnia. W tym czasie dziecko spełniające kryteria programu lekowego powinno otrzymać od 3 do 5 dawek leku. Badania kliniczne potwierdzają, że paliwizumab zmniejsza ryzyko hospitalizacji o 55%. Preparat ma dobry profil bezpieczeństwa i skuteczności oraz wieloletnią historię stosowania.

Nirsevimab to długodziałające przeciwciało monoklonalne przeznaczone do zapobiegania infekcjom dolnych dróg oddechowych wywołanym wirusem RS, u wszystkich dzieci do 2. roku życia. Jest podawany jednorazowo przed lub w trakcie sezonu zakażeń. Jedna dawka zapewnia ochronę przez co najmniej 5 miesięcy u wszystkich dzieci do 2. roku życia, w pierwszym dla nich sezonie występowania zakażeń RSV. Nirsevimab nie aktywuje układu odpornościowego do wytwarzania własnych przeciwciał. Ochrona jest najskuteczniejsza w tygodniach tuż po podaniu leku i zmniejsza się z czasem. Nirsevimab nie zapewnia długotrwałej ochrony przed wirusem RS, ale chroni niemowlęta, gdy są one najbardziej narażone na zachorowanie.

Badania kliniczne wykazały, że lek zmniejsza ryzyko wystąpienia zakażeń dolnych dróg oddechowych o 70% w porównaniu z placebo¹³.

W tej chwili nirsevimab nie jest dostępny w Polsce. Jest dostępny w Hiszpanii, Francji, Niemczech, Luksemburgu i USA. Amerykańska Akademia Pediatrii rekomenduje, aby wszystkie dzieci do 2. roku życia były zabezpieczane nirsevimabem przed wirusem RS w sezonie zakażeń.

SZCZEPIONKI PRZECIWKO RSV

W kwietniu 2023 Europejska Agencja Leków (EMA) dopuściła do obrotu w Unii Europejskiej pierwszą szczepionkę chroniącą osoby w wieku powyżej 60 lat przed chorobami dolnych dróg oddechowych wywołanymi przez RSV. Badania kliniczne pokazują, że jedna dawka tej szczepionki była w 84% skuteczna w zapobieganiu infekcjom płuc wywołanym RSV u osób dorosłych w wieku 60 lat i starszych ze zdrowym układem odpornościowym¹⁴.

W lipcu 2023 EMA zaakceptowała do użytku kolejną szczepionkę – dwuwalentną szczepionkę przeznaczoną dla osób starszych oraz kobiet w ciąży. Badania kliniczne pokazują, że jedna dawka tej szczepionki o 67% zmniejszyła ryzyko infekcji wywołanym przez RSV u osób dorosłych w wieku 60 lat i starszych ze zdrowym układem odpornościowym¹⁵.

Badania pokazują również, że zaszczepienie kobiety w ciąży (między 32. a 36. tygodniem ciąży) pozwala ochronić przed wirusem RS jej dziecko w pierwszych miesiącach po urodzeniu. Po otrzymaniu szczepionki organizm wytwarza przeciwciała chroniące przed wirusem RS. Trwa to około 2 tygodnie. Potem przeciwciała wytworzone w organizmie matki są przekazywane dziecku przez łożysko. Tak więc dzieci, które rodzą się co najmniej 2 tygodnie po tym, jak ich matka otrzyma szczepionkę przeciwko RSV, są chronione po urodzeniu, a więc wtedy, gdy są najbardziej narażone na infekcje wywołane wirusem RS.  Badania wykazały, że szczepionka może zmniejszyć ryzyko infekcji RSV u dziecka o 57% w ciągu pierwszych sześciu miesięcy po urodzeniu w porównaniu z dziećmi, których matki nie zostały zaszczepione w ciąży¹⁵.

Dlaczego osoby dorosłe powyżej 60. roku życia powinny być chronione przed RSV? Ponieważ są bardziej narażone na ciężki przebieg infekcji RSV niż młodzi dorośli. Ich układ odpornościowy słabnie wraz z wiekiem. Ponadto niektóre choroby współistniejące mogą zwiększać ryzyko poważnego zachorowania na RSV.

Czym różni się immunoprofilaktyka bierna od szczepienia?

Szczepionka to preparat, który zawiera w sobie zmodyfikowane, unieszkodliwione fragmenty wirusa lub bakterii, przed którą ma chronić. Podanie szczepionki ma spowodować, że organizm sam zacznie uczyć się bronić przed danym patogenem i zacznie wytwarzać przeciwciała, które będą go przed nim chronić. Wytworzenie tych przeciwciał trwa zwykle ok. 2 tygodnie i po tym czasie organizm jest gotowy do walki, gdy dojdzie do kontaktu z drobnoustrojem. Odporność wytworzona po szczepieniu jest długotrwała – jesteśmy zabezpieczeni przed chorobą na następnych kilka, a nawet kilkanaście lat. 

Immunoprofilaktyka bierna to podanie gotowych przeciwciał, które są wyprodukowane poza organizmem człowieka i dostarczone do niego w postaci iniekcji. To gotowe jednostki obronne, które w momencie zetknięcia z wirusem czy bakterią są gotowe do zniszczenia wroga, aby nie dopuścić do rozprzestrzenienia i infekcji. Przeciwciała dostarczone organizmowi nie powodują, że zaczynamy je dodatkowo wytwarzać (tak, jak to jest w przypadku szczepionki). Liczba przeciwciał jest największa kilka tygodni po podaniu leku, a przeciwciała z czasem zanikają w organizmie, a więc ich liczba spada. Co oznacza, że po pewnym czasie słabnie też możliwość organizmu do ochrony przed drobnoustrojem.

W tej chwili są zarejestrowane dwa przeciwciała monoklonalne chroniące przed wirusem RS – paliwizumab i nirsevimab. Poziom przeciwciał w przypadku paliwizumabu spada po ok. 28-30 dniach po podaniu dawki leku, dlatego w sezonie zakażeń trzeba powtarzać podawanie kolejnych dawek. W przypadku nirsevimabu przeciwciała utrzymują się w organizmie przez ok. 6 miesięcy, dlatego wystarczy jedna dawka, aby zabezpieczyć dziecko przez cały sezon zakażeń RSV.

Jak szczepienie kobiety w ciąży wpływa na ochronę dziecka przed RSV?

Podanie szczepionki powoduje wytwarzenie przeciwciał, które chronią przed danym patogenem. Trwa to ok. 2 tygodnie. Gdy zostanie zaszczepiona kobieta w ciąży, to wytworzone przez nią przeciwciała są przekazywane przezłożyskowo dziecku. Dzięki temu jest ono zabezpieczone przed danym wirusem czy bakterią przez pierwsze tygodnie, a nawet miesiące po urodzeniu.

Szczepionkę przeciwko RSV podaje się kobietom między 32. a 36. tygodniem ciąży, bo najwięcej przeciwciał jest przekazywanych dziecku właśnie w 3. trymestrze ciąży. Badania kliniczne potwierdzają, że podanie szczepionki przeciwko RSV matce zmniejsza ryzyko ciężkiego zakażenia dolnych dróg oddechowych u dziecka o ponad 81% w pierwszych 90 dniach życia oraz o prawie 70% w pierwszych 6 miesiącach życia¹⁶.

Kobiety w ciąży powinny być szczepione w 3. trymestrze również przeciwko krztuścowi i grypie. Zachorowanie na te choroby u ciężarnej lub nowo narodzonego dziecko może się wiązać z poważnymi powikłaniami.